Geachte rectoren van de Vlaamse universiteiten,

De 28ste klimaattop van de Verenigde Naties in Dubai liep afgelopen dinsdag 12 december 2023 af. Deze top zal de geschiedenisboeken ingaan als een historische bijeenkomst waarbij 200 landen het eens zijn geraakt over ‘een geleidelijke en faire transitie weg van fossiele brandstoffen’. Een lichtpuntje of ontbreekt het dit signaal aan ambitie?

Wij, de leden van de Jonge Academie, die samen met u en onze universiteiten op basis van wetenschappelijke evidentie meeschrijven aan de toekomst, willen met deze open brief een sterk signaal uitzenden om diezelfde wetenschappelijke evidentie voorrang te geven op het spel der voorzichtigheid dat vandaag op het wereldtoneel wordt gespeeld. Wij herinneren ons de tijd waarin onze universiteiten de COVID-19-maatregelen serieus namen. We supporterden voor onze collega-wetenschappers die moeilijke, maar noodzakelijke boodschappen overbrachten aan het grote publiek. In een crisis van wereldformaat bood de wetenschap houvast te midden van onzekere COVID-19-golven. Onze Vlaamse universiteiten sloten als eerste en heropenden als laatste.

Velen onder u hebben personeelsleden en studenten wekelijks gesteund met bemoedigende woorden. U heeft ons aangevuurd om vol te houden in deze ongeziene situatie. Door actief het voortouw te nemen en wetenschappelijke inzichten en leiderschap te combineren, hebben onze universiteiten naar onze mening een belangrijke bijdrage geleverd aan het oplossen van deze mondiale crisis.

Vandaag bedreigt ons de crisis der crises: die van het klimaat en de bijhorende biodiversiteitsproblematiek. Opnieuw zijn onze universiteiten pioniers in het genereren van de kennis over deze crisis en de noodzakelijke aanpak ervan. Het IPCC-rapport bestaat uit meer dan 38.000 wetenschappelijke publicaties. Uit deze en vele andere rapporten blijkt dat de situatie niet alleen ernstig, maar ronduit dramatisch is. We hebben mogelijk al kantelpunten overschreden. De wereld kan ieder jaar meer en meer dramatische gevolgen verwachten. Stormen, overstromingen, periodes van uitzonderlijke droogte en bosbranden zijn nu al dagelijkse kost. En dan zwijgen we nog over psychologische, economische en demografische gevolgen.

‘Het cumulatieve wetenschappelijke bewijs is ondubbelzinnig: klimaatverandering vormt een bedreiging voor het welzijn van de mens en de gezondheid van de planeet. Elke verdere vertraging in gezamenlijke anticiperende mondiale actie op het gebied van aanpassing en mitigatie zal een kort en snel sluitend venster van gelegenheid missen om een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen te waarborgen’, lezen we letterlijk in het rapport. Vrij vertaald: we moeten álles doen wat in onze macht ligt om deze crisis aan te pakken. En we moeten dit ‘nu’ doen én op álle fronten tegelijkertijd.

We hoeven u niet meer te overtuigen van de ernst van de situatie. Wij spreken u gezamenlijk en in een constructieve sfeer aan over de urgentie van de aanpak ervan. In tegenstelling tot wat we na het COVID-19-voorbeeld hadden gehoopt, zijn onze universiteiten vandaag geen koplopers in de strijd tegen de klimaatopwarming. We hadden gehoopt dat ze hun karrenvrachten kennis zouden inzetten om de in versneld tempo afnemende kans op ‘een leefbare en duurzame toekomst’ voor iedereen, en om te beginnen aan onze eigen instellingen, aan te pakken. U neemt maatregelen en u heeft plannen, maar de urgentie in de uitvoering ervan is ondergesneeuwd door de waan van de dag.

Zoals uit het laatste IPCC-syntheserapport blijkt, zou de verwachte schade voor mensen en ecosystemen vooralsnog verminderd kunnen worden door ‘versnelde’ actie en dito aanpassingsmaatregelen. Ook binnen onze universiteiten liggen nog veel meer opportuniteiten klaar om duurzaamheid als speerpunt van beleidsmatig handelen te maken.

Vandaag roepen wij u, alle rectoren van onze Vlaamse universiteiten, daarom op om krachtig leiderschap te tonen, uw verantwoordelijkheid op te nemen naar de denkers en doeners van morgen en een doortastend, evidence-based en ambitieus klimaatbeleid met urgentie ten uitvoer te brengen, en dit op het vlak van onderzoek, onderwijs en dienstverlening.

We roepen u niet alleen op de krachten te verenigen onder alle rectoren. Laten we vooral samenwerken om duurzaamheid vandaag de centrale drijfveer in het handelen van álle universiteiten te maken.

Samen met u wil de Jonge Academie ervoor ijveren om onze universiteiten, net zoals tijdens de COVID-19-pandemie, tot voorbeelden te maken die de maatschappij vandaag nodig heeft. Laten we daarom leren van elkaar en best practices uitwisselen.

Laat ons het aanbod aan vegetarische maaltijden overal systematisch vergroten en zeker niet afbouwen, green Offices financieel ondersteunen, hun werkingsmogelijkheden uitbreiden en permanent opvolgen, onze studenten in álle opleidingen doordringen van het duurzaamheidsdebat, zo snel mogelijk alle gebouwen correct isoleren (in sommige gebouwen waait de wind los door de ramen) en zoveel mogelijk van zonnepanelen voorzien.

Wij vragen u de bestaande wetenschappelijke kennis naar de publieke fora te vertalen waar u het voorrecht heeft aanwezig te zijn en waar u door de samenleving en door beleidsmakers gehoord en gezien wordt. Wij zien vele rectoren en wetenschappers de voor onze wetenschappelijke groei noodzakelijke internationale reizen ondernemen, maar we pleiten ervoor om uw voorbeeldfunctie op het vlak van duurzaam woon-werkverkeer ook lokaal te promoten. Een rector op het vliegtuig zien studenten vaak. Een rector op de fiets veel minder.

Wij vragen u concreet om de ‘Green Deal’’ van de European University Association, waarvan alle Vlaamse universiteiten lid zijn, serieus te nemen alsook om zoals heel wat andere universiteiten, zoals de Universiteit van Helsinki en TU Delft, het voortouw als klimaatleiders te nemen.

Wij vragen u dus ook hier, net zoals tijdens de pandemie, doortastend op te treden, het besparings- of kernwaardendiscours niet aan te wenden om af te zien van onmiddellijke actie, de klimaatproblematiek expliciet serieus te nemen in uw beleidsdaden en elk beleidsbesluit in functie van deze crisis te stellen.

Onze open oproep vandaag is een startpunt. Wij zullen u blijven vragen om de urgentie van klimaatproblematiek onder ogen te zien en navenant te handelen. We maken ons immers grote zorgen, geachte rectoren, over de toekomst. Niet alleen over die van ons als mens en als wetenschapper, maar ook over die van onze kinderen en kleinkinderen. Vandaag maken we de toekomst. Het voortouw nemen in deze globale crisis vereist structurele investeringen (middelen en personeel), expertise (die we hebben) en de wil om als kennisinstelling het voortouw te nemen in een van de grootste uitdagingen van de 21e eeuw. Niemand hoeft nog het warm water uit te vinden. Waar wacht u nog op? Op een ‘dode planeet’ is immers onderzoek noch onderwijs mogelijk.